De onlangs afgesloten COP30-klimaattop in Belém, Brazilië, valt op als een van de meest onrustige in drie decennia van mondiale onderhandelingen. De gesprekken eindigden zaterdag zonder een concrete toezegging om fossiele brandstoffen geleidelijk af te schaffen, wat een diepe breuk in de internationale consensus benadrukt. Terwijl sommige landen, met name de grote producenten van fossiele brandstoffen, de uitkomst als een overwinning zagen, uitten vele anderen hun frustratie over het gebrek aan ambitie.
Het belangrijkste obstakel: weerstand tegen fossiele brandstoffen
Het voornaamste knelpunt was de weigering van een aantal belangrijke landen om in te stemmen met een routekaart weg van steenkool, olie en gas. Brazilië drong onder president Lula da Silva aanvankelijk aan op een dergelijke toezegging en kreeg zelfs voorlopige steun van landen als Groot-Brittannië. COP-voorzitter André Corrêa do Lago gaf echter prioriteit aan consensus boven beslissende actie, waardoor hij uiteindelijk de routekaart voor fossiele brandstoffen buiten spel zette.
De onderhandelingen verslechterden verder toen Arabische landen en grote producenten zoals Saoedi-Arabië botweg weigerden deel te nemen aan discussies over het uitfaseren van fossiele brandstoffen, waarbij een afgevaardigde naar verluidt tegen EU-vertegenwoordigers zei: “Wij maken het energiebeleid in onze hoofdstad, niet in de jouwe.” Deze impasse bracht Brazilië ertoe niet-bindende routekaarten voor ontbossing en fossiele brandstoffen voor te stellen buiten het formele COP-kader – een stap die juridisch niet afdwingbaar was.
De verzwakte positie van de EU
De Europese Unie kwam op de COP30 aan en pleitte voor een routekaart voor fossiele brandstoffen, maar werd in het nauw gedreven door de klimaatfinanciering. De overeenkomst om de financiering voor klimaatadaptatie te ‘verdrievoudigen’ werd in het definitieve ontwerp opgenomen zonder duidelijke bezwaren van de EU, waardoor ze weinig invloed hadden om aan te dringen op krachtigere actie op het gebied van fossiele brandstoffen. Deskundigen als Li Shuo van de Asia Society constateerden een ‘machtsverschuiving’ in het voordeel van landen in het BASIC- en BRIC-blok, waardoor de invloed van de EU afnam. De poging van de EU om concessies te doen op het gebied van fossiele brandstoffen mislukte uiteindelijk, waardoor ze gedwongen werden de overeenkomst met minimale winst te aanvaarden.
De toekomst van het COP-proces
De top riep opnieuw vragen op over de relevantie van het COP-proces zelf. Critici wijzen op de logistieke onpraktischheid van jaarlijkse mondiale topconferenties en het trage tempo van de vooruitgang. Activist Harjeet Singh stelt dat het COP-model ‘retrofiting’ vereist en moet worden aangevuld met externe initiatieven. Nu het mondiale energielandschap zich snel ontwikkelt, lijkt het op consensus gebaseerde COP-raamwerk steeds meer achterhaald.
Handelsgeschillen betreden de klimaatarena
Voor het eerst kwam de wereldhandel tijdens de top naar voren als een centraal vraagstuk. De geplande koolstofgrensbelasting van de Europese Unie op goederen met een hoge uitstoot leidde tot weerstand bij grote handelspartners als China, India en Saoedi-Arabië, die de maatregel als oneerlijk en protectionistisch beschouwen. Hoewel de EU volhoudt dat de belasting bedoeld is om een schonere productie te stimuleren, beweren critici dat deze de ontwikkelingseconomieën zal benadelen. Het geschil werd uiteindelijk uitgesteld tot toekomstige gesprekken, waarbij het groeiende snijvlak van klimaatbeleid en internationale handel werd benadrukt.
China en de VS: uiteenlopende strategieën
De twee grootste uitstoters ter wereld, China en de Verenigde Staten, benaderden de COP30 met verschillende strategieën. De VS bleven, onder een waarschijnlijke regering-Trump, grotendeels afwezig, wat bondgenoten als Rusland ertoe aanzette de vooruitgang te belemmeren. China daarentegen handhaafde een laag politiek profiel, terwijl het stilletjes economische voordelen veiligstelde in de sector van de hernieuwbare energie. Zoals Li Shuo opmerkte: “China had een laag politiek profiel… en ze concentreerden zich op het verdienen van geld in de echte wereld.” Nu zonne-energie steeds competitiever wordt, positioneert China zichzelf als een dominante speler op de toekomstige energiemarkt.
Concluderend onderstreepte COP30 de groeiende kloof tussen landen op het gebied van klimaatactie. De top slaagde er niet in zinvolle toezeggingen te doen over fossiele brandstoffen, handelsgeschillen bemoeilijkten de onderhandelingen en de levensvatbaarheid op lange termijn van het COP-proces zelf staat nu ter discussie. Het klimaattraject van de wereld blijft onzeker omdat de geopolitieke realiteit de urgentie van collectieve actie steeds meer overschaduwt.
