Duizenden jaren lang hebben we onze huizen gedeeld met katten, maar het verhaal over hoe deze wezens onze metgezellen werden, is veel recenter (en geografisch specifiek) dan eerder werd aangenomen. Nieuw wetenschappelijk bewijs laat zien dat de domesticatie van katten niet begon met het ontstaan van de landbouw, maar eerder enkele millennia later, in Noord-Afrika. Dit daagt lang gekoesterde veronderstellingen uit over de oorsprong van onze relatie met Felis catus.
De veranderende tijdlijn van domesticatie
Tot voor kort dachten onderzoekers dat katten ongeveer 10.000 jaar geleden hun nauwe band met mensen begonnen, naast de eerste landbouwnederzettingen in de Levant. Een baanbrekend onderzoek naar oude kattenbotten en DNA schetst echter een ander beeld. Professor Greger Larson van de Universiteit van Oxford legt uit: “Die relatie die we nu met katten hebben, begint pas zo’n 3,5 tot 4.000 jaar geleden.”
Deze tijdlijn plaatst het echte begin van de domesticatie van katten veel dichter bij de opkomst van de Egyptische beschaving dan bij de vroegste menselijke nederzettingen. Alle moderne katten stammen af van de Afrikaanse wilde kat, maar hun reis naar onze huiskamers kostte een verrassend lange omweg.
De Egyptische connectie
Het bewijsmateriaal wijst er sterk op dat Noord-Afrika – in het bijzonder het oude Egypte – de geboorteplaats was van de gedomesticeerde kat. Dit komt overeen met historische gegevens waaruit blijkt dat Egyptenaren katten vereerden, ze in de kunst afbeeldden en ze zelfs als mummies bewaarden. Deze eerbied speelde waarschijnlijk een cruciale rol bij het bevorderen van een nauwere relatie tussen mensen en katachtigen.
“In plaats van dat dit gebeurt in dat gebied waar mensen zich voor het eerst vestigen in de landbouw, lijkt het erop dat het veel meer een Egyptisch fenomeen is”, verduidelijkt Larson.
Toen katten in Egypte eenmaal gewaardeerde metgezellen werden, verspreidden ze zich over de hele wereld als gewaardeerde scheepskatten en effectieve ongediertebestrijders. Hun aankomst in Europa vond veel later plaats, ongeveer 2000 jaar geleden, mogelijk gemaakt door Romeinse handelsroutes en verspreidde zich uiteindelijk oostwaarts langs de Zijderoute naar China.
De onverwachte rol van luipaardkatten in China
Interessant genoeg eindigt het verhaal daar niet. Onderzoekers hebben ook bewijs gevonden van een eerdere, hoewel andere, mens-katrelatie in China. Luipaardkatten – kleine, wilde katachtigen met opvallende gevlekte vachten – leefden al 3500 jaar geleden samen met mensen in Chinese nederzettingen.
Deze relatie was er echter niet een van domesticatie, maar eerder van commensalisme: een wederzijds voordelige maar niet-afhankelijke co-existentie. Professor Shu-Jin Luo van de Universiteit van Peking legt uit dat luipaardkatten baat hadden bij het leven in de buurt van mensen, zodat ze gemakkelijk bij knaagdieren konden komen, terwijl mensen ze waarschijnlijk verwelkomden als natuurlijke ongediertebestrijding.
De afhaalmaaltijd
Het verhaal rond de domesticatie van katten is herschreven. Het verhaal gaat niet over een eeuwenoud, geleidelijk proces, maar eerder over een relatief recente verschuiving die zijn wortels heeft in de Egyptische cultuur. Katten hebben millennia geleden niet zomaar besloten zich bij ons aan te sluiten; ze kwamen ons leven binnen op hun eigen voorwaarden, veel later dan we dachten, en op een manier die wetenschappers vandaag de dag nog steeds verrast. De ontdekking van de relatie tussen de luipaardkat voegt een extra laag van complexiteit toe aan dit verhaal en herinnert ons eraan dat relaties tussen mens en dier vele vormen kunnen aannemen.
